Каде одат локалните инспекции –  Како треба да се води постапка

Продолжение

Постои ли внатрешна институционална борба на испекторите за потребни подобрувања? Ајде, „локалците“ немаат многу маневарски простор за искажување на таквата загриженост, затоа што не прават планови и програми, ништо не ги прашуваат и не ги вклучуваат во тоа „проектите“, но државните инспектори тоа мора да го прават, па прашањето најмногу се однесува на нив. Дали извојуваниот додаток на платите од 30% ја затвори оваа тема? Додуша, додатокот не го зеле сите инспектори, посебно општинските.

Критериумите како да се ставени да  ѝ покажат на јавноста дека тие се власт, а не да компресираат негативни појави, кршење потрошувачки права, здравје на граѓаните, еколошки простаклуци, незаконито работење, лоши стандарди и сл. Таквата произволност е зајакната и со одредба дека ќе се оценува и преку „други цели и задачи“, што „ја фрла во несвест“ секоја помисла на еден инспектор да не ги послуша надредените и властите.

За да има „објективни проблеми“, кои го уназадуваат надзорот, им текна дека личниот статус и интегритетот на инспекторите не е доволно „унапреден“, па го унапредуваа. Потоа ги издвоија локалните инспектори од администрацијата и им дадоа осигурување во случај на несреќа при работа (не за сите). Потоа решија дека инспекторите не се мотивирани затоа што нема правила за кариерен развој и професионализација, а локалците да не бидат „сирачиња“, ги ставија под Инспекцискиот совет да се грижи за нивниот статус и напредување. Потоа имавме правдања дека постапките се лоши и корумпирани затоа што немало подзаконски акти за инспекциските процедури и правила и ги пропишаа – ја стандардизираа постапката, но воведоа и оценување по учинок на инспекторите (како во фабрика – на норма). По кои критериуми тоа оценување ќе се случува, го оставија недефинирано, односно толку многу го усложнија, што стана неостварливо слово на хартија, па дури и не се знае по кој закон ќе биде тоа оценувано (тоа го регилира и Законот за административни службеници и ЗИН) и по кој генерален критериум (квалитативно, квантитативно) и само рекоа „бројот на решени предмети е клучен“. Квалитетот на надзорот и целите на изречените мерки, како и постигнатиот ефект со тие мерки се надвор од таквата математика. Критериумите како да се ставени да  ѝ покажат на јавноста дека тие се власт, а не да компресираат негативни појави, кршење потрошувачки права, здравје на граѓаните, еколошки простаклуци, незаконито работење, лоши стандарди и сл. Таквата произволност е зајакната и со одредба дека ќе се оценува и преку „други цели и задачи“, што ја фрла во несвест секоја помисла на еден инспектор да не ги послуша надредените и властите.

Самата инспекциска фела (најголем број од нив) мисли дека постапките треба да се водат според коефициентот на сложеност на постапката. Тоа би значело дека инспекторите би постапувале до одредено ниво, а потоа раководителот треба да ги преземе прекршочните дејствија, а понатаму постапката да ја води државен инспектор. Секако, ваквото мислење е крајно проблематично од многу причини, а најглавно е што на тие кои нудат мито за прекинување на постапката, им отвораат многу нови „адреси“, каде можат да подмитат.

Постојат многу други произволности во самите законски решенија (посебно во фалениот ЗИН), кои им ги одврзуваат рацете на градоначалниците и на централната власт (партиите), како во примањето инспектори, така и во делувањето врз нивните постапки. На пример, не е пропишано со кое образование некој може да стане инспектор, а пропишани се различни услови за вработување за државно и за општинско ниво, во услови кога не се прецизно одредени критериумите за избор.

И не само во примањето на работа, туку и во самата работа и организација на инспекторатите има нејаснотии колку сакаш. На пример, помлад инспектор може да спроведе постапка до каде што му е надлежноста, а после да му ја предаде на инспектор – советник, а најчесто таков и нема во повеќето општини, а и да го има, нема пропишано со каква постапка се прави префрлањето на предметот од помлад на постар инспектор. Не е одговорено ниту на прашањето дали може инспектор од една област да му предаде случај на повисок инспектор од друга област, а и да може, не се знае со каков акт тоа се прави. Дури не се знае и тоа дали инспектори од една област можат да постапуваат во друга (или му треба нова лиценца). Засега тоа го „покриваат“ градоначалниците и дозволуваат инспектори од една област да постапуваат во друга, а дека тоа градоначалникот го прави само со административните работници – не е важно. Имено, инспекторите не се административни работници.

Исто така не се знае дали лиценците на инспекторите им важат кога преминуваат од една област во друга, или пак, не е пропишан  рангот на инспекторот, за да биде раководител.

Ризикот за „излегувањето на терен“ (надзор) се врши со „проценка на ризик“, кој се дава во годишниот план за работа, но тоа не важи за локалците, кои не изготвуваат таков план (само државните инспектори тоа го прават).

Сите субјекти на надзор се во ист кош, без оглед колку тешка повреда прават или направиле. Тука нема проценки ниту категоризација на тие субјекти (даночна историја), како што има во сите западни земји. Така, најголемите апаши нема да бидат посетувани од инспекциите, а некоја душичка со дуќанче можат да ја тресат кога сакаат.

Сите овие проблеми, кои се веќе опсервирани и дискутирани, можат да се решаваат на многу начини, но во ниту еден предложен закон никој не смета со „ликот на инспекторот“, со неговиот интегритет, висока наобразба, интегритет и висока плата (која би била поврзана и со огромни казни и губиток на стекнат имот, ако го фатат во корупција), степенот на неговиот ангажман (проценти од наплати, квалитативни и квантитативни мерки и сл). Сите се колнат во тоа, а потоа го забораваат, предлагајќи такви мерки, со кои „му одат на волкот во устата“ (или кај централната власт или во некое регионално тело, за кои никој не смее ниту да гарантира, затоа што е тоа невидена работа). Наместо тоа (стратешки решенија) говорат за посебен буџет на службата, за „комунална полиција“ за изрекување мандатни казни, за регионални тела и сл. Никој не сака ниту да се сети што се направи со нотаријатот, кој стана „панацеа“ за судските глупости и го растерети судскиот сектор. Заради што тоа да не биде воведено и со инспекцискиот надзор?

Сегашните предлози, кои можат нешто да помогнат се движат околу: воведување категории „градски“ и „селски“ инспекторати; воведување листа за проверка, двосменско или целодневно (24 часа) работење, некакви системи за „отворени линии“, работа на повик и повикување за време на ноќните часови, викендите и празниците и сл. Има и такви предлози кои бараат заедничко постапување на повеќе инспектори заедно (заради влијание и корупција), оведување „е – инспекторат“ за вмрежување на сите инспекциски служби (да се растеретат субјектите на надзор??)

Во предлозите не преовладуваат умни – системски предлози за хармонизација на законите со генералните закони и помеѓу генералните закони ( на пр. ЗОУП со Законот за прекршоци), ниту за воведување високо образование за инспектори (надвор од влијанието на државата), како што се странските административни високи школи, нивно школување во странство, ниту се говори за дерегулација на работата на некои инспекторати, државен испит за инспектори и сл. Наместо тоа се предлага само хармонизирање на некои законски колизии (на пр. опомената според ЗИН и прекршок според Законот за прекршоците).

Дезориентацијата на овој процес на подобрување на инспекцискиот надзор, намалувањето на корупцијата и обезбедување самостојност и законско работење на инспекторите, се гледа и во предлозите за обуки за градоначалниците и општинската администрација за нивните ингеренции во инспекциски надзор, како тоа законот да не го регулирал.

На пример, да го земеме градежништвото како лесен пример. Стравот е во тоа дека Градоначалникот го издава одобрението за градење, но инвеститорот има право да побара измени на планот во текот на градбата (три ката да се претворат во 13), како да е неговото „барање“ задолжително за општината и урбанистичките планери. Инспекторот мора да добие налог за надзор од градоначалникот и тој можел тогаш само „да изготви записник“, што не е точно, ако инвеститорот „не го изоди патот“ за 3 спрата да претвори во 13, што пак зависи од многу фактори, кои (така знаеме ние) земаат мито и можат заради тоа да бидат предмет на кривично гонење. Затоа се предлага инспекторатот да биде надвор од општината. Значи, заради ситуација дека „може да падне секирата да го отепа детето“, не ја преместуваме секирата, туку ја рушиме куќата и правиме нова. А дека можете да направит чистка во тоа „Јадното“ обвинителство и да ги уапсите сите тие претворачи на „3 во 13“ и да ги испобркате криминалците – никому ништо.

Браво реформатори, сите можете да работите во МИОА.

***

Ете, тоа е состојбата со нашето осмислување на инспекцискиот надзор и што ги мори инспекторите, професорите, општините, а потоа сите нас граѓаните ќе не боли главата од нивните преосмислувања, кои излегуваат не од главите на умните, туку од паричникот на „способните“. Главно, сивите еминенции во тоа министерството за транспорт и врски и во владата повторно ќе бидат повикани да смислат како „секирата да не го отепа детето“, а ние ќе сѝ џавкаме на новиот правен лавиринт во кој е тепениот секогаш тепан.